Międzynarodowe prawo prywatne jest właściwe do rozpoznania kwestii jakie prawo ma zastosowanie w przypadku szkód międzynarodowych. Międzynarodowe prawo prywatne jest właściwie prawem krajowym, które określa jaki konkretny system prawny ma zastosowanie w przypadku zdarzenia drogowego o międzynarodowym charakterze i właśnie dlatego też jest nazywane prawem kolizyjnym lub normami kolizyjnymi. Właściwość krajowa sądu i określenie prawa właściwego Poza rozpoznaniem zastosowania prawa właściwego musimy także rozpoznać właściwość krajową sądu, co jest uregulowane poprzez międzynarodowe prawo procesowe. Pomiędzy międzynarodowym prawem prywatnym a międzynarodowym prawem procesowym istnieje ścisły związek, które określa między innymi który sąd krajowy będzie właściwy dla danego zdarzenia drogowego oraz które przepisy prawa będą miały zastosowanie w oparciu o krajowe międzynarodowe prawy prywatne. Dla przykładu, jeżeli polski kierowca będzie uczestniczył w zdarzeniu drogowym w Holandii, gdzie odniósł obrażenia i będzie rozważał wytoczenie powództwa sądowego o odszkodowanie przed polskim sądem, to polski sędzia najpierw sprawdzi w oparciu o polskie międzynarodowe prawo prywatne, czy w przypadku tego rodzaju roszczenia o odszkodowanie będzie miało zastosowanie prawo polskie czy holenderskie. Zarówno dla polskiego poszkodowanego jak i holenderskiego towarzystwa ubezpieczeniowego wynik tych rozważań może być różny i zależy od wielu czynników składowych, dlatego też właśnie międzynarodowe prawo prywatne ma duże znaczenie praktyczne przy likwidacji szkód komunikacyjnych o charakterze międzynarodowym. Systemy prawa materialnego wchodzące w grę przy ustalaniu statutu były zawsze uwzględniane w pewnym zakresie również przez przedstawicieli klasycznego prawa kolizyjnego, np. gdy rozluźniali sztywną zasadę, iż czynność prawna podlega prawu miejsca jej dokonania, przez dopuszczenie rozwiązań działających na korzyść zgodnej woli stron w prawie umów po to, aby utrzymać ich ważność. Podobnie, przewidując w prawie czynów niedozwolonych rozwiązania na korzyść poszkodowanego (1). Rodzaje zdarzeń w przypadku międzynarodowych szkód komunikacyjnych W przypadku międzynarodowych szkód komunikacyjnych można rozróżnić z perspektywy poszkodowanego dwa rodzaje zdarzeń, jednym jest zdarzenie obywatela danego państwa z uczestnictwem obcokrajowca, drugim wypadek zagraniczny poza państwem zamieszkania poszkodowanego. Pierwszy przypadek podlega ogólnie Systemowi Zielonej Karty (Internal Regulations), w drugim przypadku zdarzenia komunikacyjnego transgranicznego do którego doszło na terytorium Unii Europejskiej, w kontekście ustalania prawa właściwego, które będzie miało zastosowanie przy rozpatrywaniu roszczeń poszkodowanego w zdarzeniu, wymaga odwołania do przepisów zawartych w Konwencji haskiej z dnia 4 maja 1971 r. o prawie właściwym dla wypadków drogowych oraz rozporządzenia (WE) nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych (Rzym II). Regulacje prawne Regulacje zawarte w rozporządzeniu Rzym II najczęściej oznaczają zastosowanie prawa miejscowego dla zdarzenia lub prawa miejscowego właściwego dla miejsca zamieszkania w przypadku tożsamości miejsca zamieszkania uczestników wypadku drogowego. Zgodnie z art. 4 ust. 1 i 2 rozporządzenia, jeżeli rozporządzenie nie stanowi inaczej, prawem właściwym dla zobowiązania pozaumownego wynikającego z czynu niedozwolonego jest prawo państwa, w którym powstaje szkoda, niezależnie od tego, w jakim państwie miało miejsce zdarzenie powodujące szkodę oraz niezależnie od tego, w jakim państwie lub państwach występują skutki pośrednie tego zdarzenia. Jednakże w przypadku gdy osoba, której przypisuje się odpowiedzialność, oraz poszkodowany mają w chwili powstania szkody miejsce zwykłego pobytu w tym samym państwie, stosuje się prawo tego państwa. Zgodnie z Preambułą Rozporządzenia ogólną zasadą jest zasada „lex loci damni” (pkt. 17 i 18 Preambuły) czyli zasada prawa miejsca wystąpienia szkody. Jednakże są sytuacje, gdzie można skorzystać z zastosowania innego sytemu prawa, gdyż art. 4 ust. 3 rozporządzenia przewiduje, że jeżeli ze wszystkich okoliczności sprawy wyraźnie wynika, iż czyn niedozwolony pozostaje w znacznie ściślejszym związku z państwem innym niż państwo wskazane w ust. 1 lub 2, stosuje się prawo tego innego państwa. Ów znacznie ściślejszy związek z innym państwem może polegać na istnieniu wcześniejszego stosunku zobowiązaniowego pomiędzy stronami zdarzenia, takiego jak umowa, która jest ściśle związanego z danym czynem niedozwolonym. Rozumie się przez to ten system prawny, który będzie w sposób oczywisty bliższy zobowiązaniu wynikającemu z czynu niedozwolonego niż system prawny państwa, w którym doszło do zdarzenia, lub państwa wspólnego miejsca zamieszkania. Dla osoby poszkodowanej przyjęcie prawa właściwego jako innego niż prawo jego miejsca zamieszkania mogłoby oznaczać przyjęcie odmiennych regulacji niż te obowiązujące w jego kraju. Chodzi tutaj między innymi o terminy przedawnienia roszczeń, zasady kompensacji szkody czy definicje pełnej restytucji, co czasami bardziej a czasami mniej korzystnie wypada dla poszkodowanego. Kolejne regulacje mające na celu ułatwienie dochodzenia roszczeń zawarte są w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej 2009/103/WE z dnia 16 września 2009 r. w sprawie ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych i egzekwowania obowiązku ubezpieczania od takiej odpowiedzialności. Regulacje dyrektywy na podstawie art 27 Rozporządzenia nie mogą być uchybiane przez przepisy prawa wspólnotowego, które w odniesieniu do kwestii szczególnych ustanawiają normy kolizyjne odnoszące się do zobowiązań pozaumownych. Wynika z tego, że w sytuacji, gdy dane państwo jest stroną międzynarodowej konwencji regulującej problematykę prawa właściwego dla zobowiązań umownych, pierwszeństwo przed stosowaniem danego rozporządzenia będą miały przepisy owej konwencji (2). Polska jest jednym z krajów Unii Europejskiej, które są stronami Konwencji haskiej o prawie właściwym dla wypadków drogowych z 1971 r. Przepisy tej Konwencji kolidują z niektórymi przepisami wspólnotowymi, które różnią się w zakresie poszczególnych uregulowań prawnych Unii, szczególnie w sytuacji, gdy dochodzone jest roszczenie o odszkodowanie za szkodę niemajątkową. Konwencja podobnie jak i rozporządzenie Rzym II zawiera ogólne zasady dotyczące stosowania prawa właściwego, art 3 konwencji stanowi, że jest to prawo państwa, w którym miał miejsce wypadek drogowy. Konwencja jednakże przyjmuje w sposób odmienny niż rozporządzenie wyjątki od tej zasady, którą należy traktować jako generalną. W niektórych przypadkach przewidziane jest zastosowanie prawa kraju, w którym jest zarejestrowany pojazd, który brał udział w zdarzeniu, w szczególności dotyczy sytuacji, gdy wszyscy uczestnicy kolizji posiadają pojazdy zarejestrowane w tym samym państwie. Ponadto zgodnie z art. 4 Konwencji wyjątki mają zastosowanie w sytuacji: 1. Jeżeli w wypadku uczestniczy tylko jeden pojazd, który jest zarejestrowany w państwie innym niż to, w którym nastąpił wypadek, do odpowiedzialności stosuje się prawo wewnętrzne państwa rejestracji: a) wobec kierowcy, posiadacza, właściciela i innej osoby mającej prawo do pojazdu, niezależnie od jej miejsca stałego pobytu, b) wobec ofiary będącej pasażerem, jeżeli jej miejscem stałego pobytu jest państwo inne niż to, w którym nastąpił wypadek, c) wobec ofiary znajdującej się poza pojazdem na miejscu wypadku, jeżeli miała miejsce stałego pobytu w państwie rejestracji. Jeżeli jest wiele ofiar, określa się prawo właściwe oddzielnie dla każdej z nich 2. Jeżeli w wypadku uczestniczy wiele pojazdów, postanowienia litery a) stosuje się tylko wówczas, gdy wszystkie pojazdy są zarejestrowane w tym samym państwie. 3. Jeżeli w wypadku uczestniczy wiele osób znajdujących się poza pojazdem lub pojazdami na miejscu wypadku i mogą być one odpowiedzialne, postanowienia liter a) oraz b) stosuje się tylko wówczas, gdy wszystkie te osoby mają miejsca stałego pobytu w państwie rejestracji; to samo stosuje się, jeżeli osoby te są również ofiarami wypadku. 4. Jeżeli w wyniku zdarzenia dojdzie do uszkodzenia rzeczy osobistego użytku, w sytuacji, gdy poszkodowany w chwili zdarzenia przebywa poza pojazdem to stosuje się regulacje właściwe dla państwa rejestracji pojazdu, jeżeli prawo to byłoby właściwe do odpowiedzialności wobec ofiary zgodnie z art. 4 (art. 5 Konwencji). Mając na uwadze dyrektywę warto zwrócić uwagę na wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 10 grudnia 2015 r. w sprawie C‑350/14 (Florin Lazar przeciwko Allianz SpA), odnoszący się do wykładni art. 4 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. dotyczącego prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych (Rzym II). Trybunał dokonał analizy zagadnienia prawnego, czy art. 4 ust. 1 rozporządzenia Rzym II należy – dla celów ustalenia prawa właściwego dla zobowiązania pozaumownego wynikającego z wypadku drogowego – interpretować w ten sposób, że szkody związane ze śmiercią osoby w takim wypadku, który miał miejsce w państwie członkowskim siedziby sądu, i poniesione przez członków rodziny tej osoby mających miejsce pobytu w innym państwie członkowskim, powinny być kwalifikowane jako „szkody” lub „skutki pośrednie” tego wypadku w rozumieniu wspomnianego przepisu. Z uzasadnienia wyroku wynika, że jeżeli jest możliwe ustalenie wystąpienia szkody bezpośredniej, co zwykle ma miejsce w razie wypadku drogowego, miejsce tej szkody bezpośredniej będzie istotnym łącznikiem dla celów określenia prawa właściwego, niezależnie od pośrednich skutków tego wypadku (3). Jak wyjaśnił sąd odsyłający, Corte suprema di cassazione (sąd kasacyjny) dokonał wykładni art. 2043 i 2059 kodeksu cywilnego włoskiego w taki sposób, że członkom rodziny zmarłego przysługuje, iure proprio, odszkodowanie za szkody majątkowe oraz niemajątkowe. Jeżeli chodzi o szkody niemajątkowe, mogą im zostać przyznane: zadośćuczynienie za uszczerbek na zdrowiu (uszczerbek stwierdzony medycznie), za krzywdę (cierpienia psychiczne) oraz za uszczerbek dla życia rodzinnego (znaczącą zmianę w życiu codziennym). Sąd ten wskazał również, że zgodnie z art. 283 ust. 1 kodeksu ubezpieczeń prywatnych, jeżeli pojazd, który spowodował szkodę, nie został ustalony, odszkodowanie za szkody spowodowane w wyniku wypadku drogowego wypłaca Fondo di garanzia per le vittime della strada (fundusz gwarancyjny dla ofiar wypadków drogowych), za pośrednictwem wyznaczonych przedsiębiorstw ubezpieczeniowych. Zdaniem sądu odsyłającego, skoro powodowie domagają się odszkodowania i zadośćuczynienia za szkodę i krzywdę, których doznali osobiście w wyniku śmierci członka rodziny, należy ustalić, czy ta szkoda i krzywda stanowią szkodę w rozumieniu art. 4 ust. 1 rozporządzenia Rzym II, czy skutek pośredni czynu niedozwolonego w rozumieniu tego samego przepisu. Ponadto, mimo iż zgodnie z prawem włoskim chodzi o szkodę bezpośrednią poniesioną przez uprawnionego w związku ze śmiercią członka rodziny, sąd odsyłający zastanawia się, czy w świetle orzecznictwa Trybunału dotyczącego rozporządzenia Bruksela Iprawo do uzyskania odszkodowania za tę szkodę może stanowić, w myśl rozporządzenia Rzym II, jeden ze „skutków pośrednich” pierwotnego czynu niedozwolonego, to jest wypadku drogowego. Z powyższych względów Trybunał (czwarta izba) orzekł, co następuje: Artykuł 4 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. dotyczącego prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych (Rzym II) należy – dla celów ustalenia prawa właściwego dla zobowiązania pozaumownego wynikającego z wypadku drogowego – interpretować w ten sposób, że szkody lub krzywdy związane ze śmiercią osoby w takim wypadku, który miał miejsce w państwie członkowskim siedziby sądu, i poniesione przez członków rodziny tej osoby mających miejsce pobytu w innym państwie członkowskim, powinny być kwalifikowane jako „skutki pośrednie” tego wypadku w rozumieniu wspomnianego przepisu. Osobną kwestią jest jurysdykcja poszczególnych sądów krajowych, które będą stosowały normy opisane powyżej. Na terenie Unii Europejskiej kwestia międzynarodowej właściwości sądowej została skodyfikowana w rozporządzeniu w Rozporządzeniu Rady (WE) nr 44/2001 z dnia w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Rozporządzenie nr 44/2001) (Dz. U. 2001, L 12, str. 1). Rozporządzenie nr 44/2001 weszło w życie (art. 76 Rozporządzenia) i obowiązuje bez konieczności implementacji z prawem krajowym danego państwa członkowskiego. Regulacje dotyczą pozwów przeciwko wszystkim pozwanym, którzy posiadają miejsce zamieszkania lub siedzibę w jednym z państw członkowskich Unii Europejskiej i podlegają zgodnie z art. 234 EWO bezpośredniej wykładni Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Rozporządzenie wiąże wprost wszystkie nowo przystępujące do UE państwa („acquis communautaire“). Wyjątkiem w przyjęciu Rozporządzenia o jurysdykcji oraz uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych jest Dania, która nie uczestniczyła w jego przyjęciu i zastąpiła poprzednią podstawę prawną treścią Konwencji wprost. Poprzednią konwencją obowiązującą dla Danii była Konwencja Brukselska w sprawie jurysdykcji i wykonywania orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych z dnia 27 września 1968. W stosunku do państw EFTA Szwajcarii, Islandii, Norwegii obowiązuje Konwencja Lugańska z 16 września 1988 (Dz. U. WE 1988 L 319, str. 9, od na podstawie art. 62 Konwencji Lugańskiej do przyjęcia Rozporządzenia o jurysdykcji oraz uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych, również w stosunku do Polski), która jest nieomal jednakowa pod względem treści z Konwencją Lugańską, ale poddana została rewizji. Jeżeli w wypadku uczestniczą pojazdy z innych państw, w których powyższe podstawy prawne nie obowiązują, jurysdykcję międzynarodową określa się zasadniczo zgodnie z przepisami krajowego prawa procesowego. W doktrynie mamy ukształtowany pogląd, że poszkodowani po wypadku mającym miejsce za granicą mogą złożyć swoje pozasądownie roszczenia odszkodowawcze wobec odpowiedzialnego ubezpieczyciela OC w ramach IV Dyrektywy Komunikacyjnej w kraju swojego miejsca zamieszkania lub u reprezentanta do spraw roszczeń ubezpieczyciela, ale też mają oni ponadto możliwość skorzystania z międzynarodowej właściwości miejscowej sądu w kraju swojego miejsca zamieszkania, tak więc mogą złożyć powództwo również w kraju swojego miejsca zamieszkania. Podstawą tej międzynarodowej właściwości miejscowej sądu w kraju poszkodowanego jest Rozporządzenie (WE) 44/2001, dokładnie art. 11 ust. 2 w powiązaniu z art. 9 ust. 1 lit. b Rozporządzenia (4). Źródła: (1) Poczobut J , Prawo prywatne międzynarodowe. Komentarz, WKP 2017 (2) M. Czepelak, Umowa międzynarodowa jako źródło prawa prywatnego międzynarodowego, Warszawa 2008 (3) Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 10 grudnia 2015 r. C-350/14 (4) Wyrok Trybunału z dnia 11 grudnia 2007 r. C-161/06 ( C z dnia 23 lutego 2008 r.)

odszkodowanie za wypadek za granicą